همه چیز درباره درخت زیتون

زیتون از شاخه گیاهان گلدار، از گیاهان جدا گلبرگ و از تیره زیتونیان است. زیتون گیاهی است همیشه سبز با عمر زیاد که می توان به مفهومی آن را درخت ابدی دانست و در صورتی که تنه اصلی این درخت از بین برود زندگی مجددش را با رویش پاجوش ها ادامه می دهد.

آب و هوا:

بارش تگرگ باعث زخمی شدن شاخه ها و سرشاخه های درختان می شود. وزش باد ملایم برای درختان زیتون مفید است، زیرا گرده افشانی زیتون با باد انجام می شود.

خاک:

قلیایی می باشد و از خاکهای سنگین هوموس دار،آبدار و اراضی PH درخت زیتون نیازمند خاک عمیق رسی – شنی ، قابل نفوذ و آهک دار با دارای سطح ایستایی بالای آب که حالت غرقابی ایجاد می نماید گریزان است و نسبت به شوری خاک مقاومت نسبی دارد. بهترین خاک برای کشت زیتون ، خاکهای لومی و رسوبی کنار رودخانه ها و اراضی دارای زهکشی خوب می باشد.

ازدیاد درخت زیتون:

برداشت محصول زیتون:

طرز برداشت محصول زیتون براساس اینکه میوه جمع آوری شده برای تهیه کنسرو یا برای تهیه روغن باشد تفاوت می کند.زیتون کنسروی باید حتماً دانه دانه از درخت چیده شود، اما در زیتون روغنی این روش برداشت مقرون به صرفه نبوده و با دست کشیدن روی شاخه و یا ضربه زدن به شاخه ها با یک چوب بلند میوه ها را از درخت جدا می کنند.این طرز برداشت نیز هر چند ارزان تمام می شود ولی به علت شکسته شاخه های جوان به محصول سال بعد از نظر کمی ضربه می زند .

زيتون درختي هميشه سبز با نام علمي olea europaea و از خانواده oleaceae و از قديمي ترين گياهان منطقه مديترانه و بويژه خاورميانه است و ساكنين مناطق حاشيه درياي مديترانه و خاور ميانه و ايران بيش از هزاران سال است كه با اين درخت آشنايي دارند و در طي زمان با پيشرفت فن و تكنولوژي از لحاظ غذايي و دارويي از آن استفاده مي كنند و در حال حاضر در سطح دنيا تهيه و خريد و فروش روغن زيتون و ديگر فرآورده هاي آن در اقتصاد كشورهاي توليد كننده عمده از جمله اسپانيا، ايتاليا، فرانسه، يونان، تونس و تركيه نقش بزرگي بازي مي كند و در كشور ما داراي قدمت چندين هزار ساله مي باشد و هم اكنون در بيشتر استانهاي كشور كاشته مي شود. زيتون در اكثر استانهاي كشور كاشته مي شود و هم اكنون سطح زير كشت آن در كشور حدود يكصد هزار هكتار مي باشد و در استان در 12 شهرستان اقدام به كشت زيتون گرديده كه تا پايان سال 83 سطحي حدود 1500 هكتار از اراضي استان به كشت زيتون اختصاص يافته است.

مشخصات گياه شناسي زیتون:

زيتون گياهي نيمه گرمسيري مي باشد و در مناطقي كه خطر يخبندانهاي شديد زمستانه وجود نداشته باشد ميتوان اقدام به كاشت آن نمود. هميشه سبز بوده و برگهاي آن هر ۲ تا ۴ سال يكبار خزان مي كنند در صورتي كه همه ساله برگهاي جوان روي شاخه ظاهر مي گردند. برگها سبز تيره متقابل و ابعاد آنها در واريته هاي مختلف متفاوت مي باشد رنگ سطح فوقاني برگها سبز تيره و پوشيده از يك لايه بافت مومي و در سطح تحتاني كركهاي ستاره اي نقره اي وجود دارد كه دو عامل فوق موجب كاهش تبخير رطوبت و افزايش توان مقاومت در مقابل خشكي و گرما مي شوند. گلهاي زيتون معمولاً ديرتر از گلهاي ساير درختان ميوه شكوفا مي شوند. گلها خوشه اي و هر خوشه از خوشه چه هاي تشكيل يافته و داراي ۸ تا ۲۵ گل است. رنگ گلها سفيد صدفي و داراي چهار گلبرگ و چهار كاسبرگ ۲ پرچم و مادگي ۲ خانه اي هستند. گلها بر دو نوعند. گلهاي كامل كه داراي اندامهاي نر و ماده هستند و گلهاي ناقص كه فقط اندام نر دارند تعداد گلها فوق العاده زياد است و در صورتي كه ۱ تا ۳ درصد گلها به ميوه تبديل گردد باردهي مناسب و اقتصادي خواهد بود. تلقيح توسط باد و حشرات انجام مي گيرد. عدم سازگاري گرده ها با مادگي از مهمترين عوامل شناخته شده دگر باروري در زيتون است.

ميوه زيتون گوشتي و هسته دار است كه در واريته هاي مختلف به اشكال گرد، بيضي، گلوله اي، دراز، نوك دار و داراي انحناء در يك طرف ديده مي شوند. وزن ميوه از يك تا دوازده گرم متفاوت مي باشد. ميوه زيتون شفت، پوست آن صاف و براق، گوشت نرم و بسيار تلخ و رنگ گوشت ابتدا سبز كه در نهايت به بنفش تغيير رنگ مي دهد. گوشت معمولاً چسبيده به هسته مي باشد. قسمت هسته ميوه چوبي و مغز آن گوشتي مي باشد

ارقام زيتون:

مهمترين ارقام زيتون در كشور كه به دو دسته ارقام داخلي و خارجي تقسيم مي شوند بشرح ذيل مي باشند:

ارقام داخلي: زرد، روغني، ماري، شنگه، زرد گلوله، فيشمي، دزفول

ارقام خارجي: بيشتر از كشورهاي اسپانيا، يونان، فرانسه و ايتاليا و سوريه مي باشد كه ميتوان به ارقام كنسرواليا، والانوليا، سويلانا، آربكين، لچينو، ابوسطل، جلت، كرونايكي، بليدي و آميگدالوليلا اشاره نمود.

ازدياد زيتون:

توليد نهال زيتون به دو صورت جنسي و غير جنسي انجام ميگيرد. توليد نهال از طريق جنسي بصورت كاشت بذر و انجام عمل پيوند با استفاده از ارقام برتر انجام مي شود. ازدياد غير جنسي بصورت قلمه هاي نيمه خشبي پاجوش و تقسيم انجام مي شود كه با توجه به طرح توسعه باغهاي زيتون كشور نياز به تعداد بالايي نهال بهترين و با صرفه ترين راه ازدياد از طريق قلمه هاي نيمه خشبي برگدار مي باشد كه در گلخانه هاي ميست با پايه هاي گرم كننده و پوشش پلاستيكي ريشه دار و سپس در گلخانه هاي انتظار پس از رسيدن به اندازه مناسب بصورت گلداني در زمان مناسب توزيع ميگردد.

احتياجات آب و هوايي زیتون:

دما: زيتون در مناطقي بهترين عملكرد و بهترين كيفيت را خواهد داشت كه داراي زمستانهاي معتدل و تابستانهاي گرم و خشك و طولاني باشند در اين شرايط ميوه ها امكان رسيدن پيدا مي كنند. زيتون درختي نيمه گرمسيري بوده بنابراين به يخبندانهاي شديد حساس است. دماي اين حساسيت در دوره هاي مختلف رشد گياه فرق مي كند. اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گياه بتدريج كاهش يابد حتي اگر به ۱۳- درجه سانتيگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همين زمان درجه حرارت بطور ناگهاني كاهش يابد ممكن است به نابودي گياه منجر گردد. همچنين شاخه هاي بارده درخت در درجه حرارت ۵- سانتيگراد ممكن است از بين برود.

نور: محصول رضايت بخش و اقتصادي زيتون در مناطقي كه بيش از ۱۵۰۰ ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست مي آيد در مناطق كم نور رشد رويشي درخت بيشتر بوده و شاخه ها در همديگر فرو رفته توليد محصول را كم مي نمايد.

خاك: درخت زيتون معمولاً در اغلب خاكها محصول مي دهد اما بهترين خاك براي زيتون كاري خاك سبك رسي، شني با زهكش كافي و عميق مي باشد و بهترين pH براي درخت زيتون در محدوده 8-7 مي باشد.

آب : زيتون را گياهي كم توقع و مقاوم به خشكي مي شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادي در صورتي حاصل مي شود كه براي هر هكتار زيتون بطور خالص حدود ۴۰۰۰ متر مكعب آب تأمين شود اين ميزان در مناطقي كه ميزان تبخير و تعرق زياد است به ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ متر مكعب مي رسد. كاشت ديم زيتون نيز در مناطقي كه بين ۴۰۰ تا ۶۰۰ ميلي متر بارندگي ساليانه با پراكنش مناسب داشته باشد عملي خواهد بود.

كاشت نهال و احداث باغ زیتون:

كاشت نهال زيتون از آبان تا فروردين ماه در استان امكان پذير مي باشد در مناطقي كه زمستان معتدل دارند بهتر است زودتر اقدام به درخت كاري شود و در نقاط سردتر بايستي پس از برطرف شدن سرما اقدام به كاشت نمود. تراكم و فاصله كاشت درختان زيتون در استان معمولا ۸ × ۷ مي باشد كه ميتوان تا ۶ × ۵ هم اقدام به كاشت نمود ولي فاصله كمتر از اين موجب در هم رفتن شاخه هاي درختان مجاور در هم شده و باعث كاهش محصول ميگردد. روشهاي كاشت متداول عبارتند از روش كاشت مربع، روش كاشت مستطيل و روش كاشت لوزي كه در اســـــتان بيشتر روش كاشت بصورت مربع مي باشد لازم است قبل از كاشت از محل دقيق چاله ها مشخص و چاله بصورت عميق حداقل در ابعاد ۷/۰ × ۷/۰ × ۷/۰ متر حفر گردد و خاك زراعي رويي با كود دامي پوسيده و در صورت آزمايش خاك و توصيه آزمايشگاه با كودهاي شيميايي توصيه شده توسط آزمايشگاه مخلوط و سپس اقدام به كاشت نهال نمود و بلافاصله آبياري گردد و در صورت امكان بوسيله يك قيم نهالها ثابت گردد.

هرس زیتون:

با هرس مناسب ميتوان به درخت شكل مناسبي داد و تعادل موزوني بين رشد رويشي و زايشي بوجود آورد و حداكثر باردهي و عدم سال آوري و در نهايت به تأخير افتادن پيري و مرگ درخت را فراهم ساخت و در انجام هرس به مراحل مختلف زندگي درخت بايد توجه نمود نهال زيتون بايستي در نهالستان بصورت يك تنه پرورش يابد و پس از انتقال به زمين اصلي بايستي نسبت به فرم دهي آن اقدام نمود توصيه ميگردد زيتون بصورت يك تنه پرورش يافته و فاصله بين درختان رعايت گردد زيرا تجربه نشان داده است ميوه هاي بوجود آمده بر روي شاخه هاي تاج بيروني هم بزرگتر و هم داراي روغن بيشتري مي باشند.

آفات و بيماريهاي زيتون:

از جمله آفات مهم زيتون كه در ايران شناسايي شده است ميتوان شپشك سياه زيتون، پروانه برگخوار (جوانه خوار) زيتون، پروانه چوبخوار زيتون، كنه گالي زيتون و اخيراً مگس ميوه زيتون كه بسرعت در چند استان كشور شايع شده و لازم است جهت جلوگيري از شيوع آن نسبت به انتقال نهالهاي سالم و با گواهي بهداشت از استانهاي ديگر اقدام نمود. از بيماريهاي مهم زيتون ميتوان پژمردگي ورتيسيليومي زيتون، بيماري لكه طاووسي زيتون و بيماريهاي پوسيدگي قلمه هاي ريشه دار و نهال جوان زيتون نام برد

.